مسجد جامع گوهرشاد
در دوره تیموری اصول و طرح معماری ارتباط بسیار نزدیکی با تزئینات هندسی داشت. چنانچه نمونه هایی از آن نیز گواه این قضیه است. در معماری تیموری آمده است هر طرح با ترسیم شبکه ای آغاز می شود و سپس نقاط بر روی شبکه طبق روابط هندسی درون آن معین می گردد (مصدقیان؛ 1384: 22). مسجد جامع گوهرشاد مشهد یكی از مسجدهای مشهور ایران و جهان اسلام و یادگاری ارزشمند و ماندگار از هنر و معماری تیموریان است. عملیات احداث این بنا به همت گوهرشاد، همسر شاهرخ بن تیمور گورکانی آغاز شد. ساخت بنای مسجد جامع گوهرشاد توسط معمار معروف عصر تیموریان، قوام الدین بن زینالدین شیرازی و با استفاده از آجر و گچ و به شیوه معماری اسلامی در شرق صورت گرفت (حسنقلی نژاد یاسوری و صارمی نایینی به نققل از گلمبك، 1394: 9و10). نخستین و بزرگترین بنای تاریخی ایران که از سده پانزدهم باقی مانده، مسجد زیبای گوهرشاد است، در مجاورت مرقد امام رضا در مشهد است. سر در آن ادامه سبك سمرقندی طاقنماست. مزین به تعدادی تو رفتگی و پیش آمدگیها که به آن عمق و نیرو می بخشد. منارههای ضخیم برج مانند، که در جوار گوشه های خارجی نمای سردر قرار گرفته، تا زمین ادامه دارد و همراه با پوشش بلند مرمرین کرسی بنا به آن ظاهری محكم میبخشد، که لازمه حفظ رنگ درخشان آن است. مسجد گوهرشاد مرکب از یك صحن، چهار ایوان و یك گنبد فیروزهای و دو گلدسته زیبا و هفت شبستان است و به جهت قدمت تاریخی، سبك معماری و زیبایی های هنری یكی از مهمترین آثار باستانی مشهد و صنعت معماری ایران اسلامی می باشد (حسنقلی نژاد یاسوری و صارمی نایینی به نقل از صدری افشار، 1394: 10).
ويژگيهاي فضاي معماري
این مسجد یك طرح چهار ایوانی تعدیل یافته ای را ارائه می دهد، تعدیلات صورت گرفته نتیجه وضع و موقعیت ابنیه را بیان می کند. مسجد دارای میانسرایی چهار ایوانی است. ایوان کم عمق شمال شرقی به ایوان ساده معروف است. جبهه عقب این ایوان به دارالسیاده راه دارد. ایوان جنوب شرقی ایوان حاجی حسن است. ایوان واقع در شمال غربی ایوان آب است. در حالیكه ایوان مقصوره همچنان ایوان مقصوره نامیده می شود. توجه شخص بر ایوان مقصوره و منارههای جانبین آن که از سطح صحن برخاسته متمرکز میگردد. طبقه دوم آن رواقهای تزئینی بستهای را ارائه میدهد که بر فراز آن دیواری تزئین یافته برپا شده که حدود دو متر بلندتر از بلندترین منطقه نماهای دو طبقه جنوب شرقی و شمال غربی است (حسنقلی نژاد یاسوری و صارمی نایینی به نقل از گلمبک، 1394: 10). مسجد گوهرشاد دارای یک صحن وسیع و چهار ایوان بزرگ در چهار طرف و تعداد 22 غرفه و شش طاق نما در طرفین ایوان مقصوره و 28 در ورودی از صحن به طرف شبستانها و هفت شبستان در چهار طرف و یک گنبد فیروزگون و بزرگ و دو مناره در طرفین ایوان قبله است. صحن مسجد تقریباً مربع بوده، از جنوب به شمال در حدود پنجاه و پنج متر و از شرق به غرب در حدود پنجاه متر است. کف صحن اکنون با سنگهای خلج در ابعاد مختلف فرش شده است. ازاره های آن در چهار طرف به ارتفاع یک متر و بیست سانت با سنگ های مرمر پوشانیده شده و بالای ازارهها با کاشیهای الوان و خوشرنگ مزین گردیده است (شایستهفر؛ 1389: 77).