Skip to main content

معماری دوره قاجار

در این دوره معماری دچار گسستی بی سابقه می شود که با عناصری ناآشنا و ناهمگون در آن مواجه است (شریفی، ۱۳۹۴). در این دوره است که شیوه جدیدی در معماری نهادینه شد که معماران ایرانی را بر آن داشت تا عوامل مشخص معماری ایران را با روش و توجه خاصی با عوامل معماری خاور دور در آمیزد و سنت و تجددگرایی را رو در روی هم قرار دهد (تقی زادیه و همکاران؛ ۱۳۹۴). همچنین در این بین، اقدامات تجددطلبان برای هماهنگ‌ سازی فرهنگ غربی و ایرانی سبب شد ساختمان های دوره قاجار هم سو با سنت های ایرانی و عناصر وارداتی غرب طراحی شوند. در واقع به دنبال نوآوری ها و تغییرات حاصل از تجددطلبی معماران محلّی نیز تا اندازه ای سلیقه تازه را پذیرفتند و در کارهای خود منظور کردند (سجادی و همکاران؛ 1393: 77).

 

سنت و تجدد

با توجه به این که این دوران نمودی از چالش سنت و تجدد در معماری است؛ از نقوش سرستون ها یا نقوش بالای سر در ورودی ها گرفته تا عناصری همچون سنتوری، فرم پنجره و حتی اقتباس حجمی از فرم ساختمان، تنها گوشه‌ای از معماری عصر قاجاریه را نشان می دهد (همان؛ ص: 76). همچنین در این دوره، تلفیق و ترکیب دو عملکرد مسجد و مدرسه باعث شکل‌گیری نوآوری ها و خلاقیت های فضایی در معماری اینگونه بناها گشته است که حتی در مدارس باشکوه صفوی نیز مشاهده نمی گردد (بمانیان و همکاران؛ 1392: 15).

 

سیری در مفهوم تجدد و تجددگرایی

صرف نظر از معنی آن در زبان فارسی، به عنوان معادل «مدرنیزاسیون» به کار می رود.  تجدد یا مدرن به معنای روزآمد بودن، به هنگام بودن و با زمان همراه شدن است. بنا به گفته دانیل لرنر «مدرنیزاسیون» یعنی فرآیند دگرگونی اجتماعی که طی آن جامعه ای کمتر پیشرفته، مختصات جامعه پیشرفته تر را به خود می گیرد. تجدد یا به تعبیر زبان فرانسه، مدرنیته و یا به زبان انگلیسی modernity، وصف انسانی است که تقریباً از پانصد سال پیش ظهور کرده است. در واقع، مدرنیزاسیون نوعی فرهنگ پذیری است و انگاره ای است دارای مقایسه ای ارزشی. درواقع مدرنیته یا تجدد، تبلور عینی و تجسم یافته دنیای جدید است و مدرنیسم یا تجددگرایی، تبلور عقیدتی و احساسی این دنیا است. تجددگرایی به فرآیندی در جهت هماهنگ ساختن نهادهای سنتی با پیشرفت علوم و تمدن اطلاق می شود (سجادی و همکاران؛ 1377).

 

معماری و چالش هاي گذار از سنت به مدرنيته در دوره قاجار

زمينه هاي تاريخي، فرهنگي، اقتصادي، اجتماعي و محيطي از جمله عواملي هستند كه در شكل‌گيري آثار معماري بسيار موثرند. معماري معاصر ايران در بستري شكل گرفته است كه از جريان هاي مدرنيته، صنعتي شدن و جهاني شدن به طور مداوم تاثير پذيرفته است. فناوري شيوه زندگي مردم و متعاقب آن كالبد و محيط زيست وي را تغيير داده است. مي‌توان عنوان نمود گذار به مدرنيته در جامعه ايران از حدود يك قرن پيش آغاز شده است و هم اكنون نيز در جريان است زيرا كه جامعه ما هيچ گاه زيرساخت‌هاي مدرنيته را به صورت كامل در اختيار نداشته و از نظر فني نيز همواره كمبودهاي فراواني وجود داشته است. معماري نيز با توجه به نقصان‌هاي موجود در شيوه هاي ساختگاه به تقليد ظاهري از معماري مدرن تقليل يافته است (ابراهیمی، اسلامی؛ 1389: 65). هنر اقتباس از معماری اروپایی در دورة قاجار به صورت های گوناگون از جمله اقتباس برخی از عناصر تزئینی مانند نقوش سرستون ها یا نقوش تزیینی بالای سردر ورودی ها تا اقتباس از بعضی عناصر معماری مانند سنتوری ها و فرم پنجره ها و حتی در مواردی اقتباس کامل ترکیب حجمی و عناصر یك ساختمان صورت میگرفت. بنابراین تقلید از معماری اروپایی و روسی از دورة قاجار به صورت آشكار و ملموس در ایران آغاز شد. همچنین در زمان ناصرالدین شاه به سبب سفرهای مكرر شاه و درباریان به فرنگ، کشور بتدریج از جهان شرق پا به جهان غرب گذاشته و توجه ها از لاهوت و سنت به ناسوت و غرب تغییر جهت یافته و معماری غرب به عنوان نمادی از تجدد و پیشرفت وارد معماری ایران شد (تقوی و صابرمیمندی، ۱۳۹۵). بطور کلی، میزان ساخت بناهای نوگرا در دورة قاجار نشان از رونق نوگرایی و متغیرّ بودن روند نوگرایی در این دوران دارد. معماری نوگرا، تحوّلات معماری معاصر ایران را در دوران قاجار تحت تأثیر خود قرار داده بود. البته طول دوران حکومت هر یک از شاهان قاجار تأثیر قابل ملاحظ های بر تعداد بناهای ساخته شده در این دوران دارد. دلایل متفاوتی را می توان برای گرایش به نوگرایی در معماری معاصر ایران در دوران سلطنت قاجاریهّ ذکر کرد؛ از جمله سفر شاهان قاجار به فرنگ، آگاه شدن مردم از وجود دنیای نوگرا و غیره (مهدوی‌نژاد، منصوری مجومرد؛ 1394: 22).

 

پژوهشگران برتر

مشاوره انجام پایان نامه معماری و شهرسازی

0990-135-4771

 

ثبت سفارس