تعریف دولت محلی و تبیین جایگاه آن در شهرهای ایران
در طی دهه 1990 میلادی، دولت محلی به یکی از واژههای محوری علوم اجتماعی، به ویژه در حوزه نظریه سیاسی، علوم سیاسی و جغرافیای انسانی تبدیل شده است (برکپور، اسدی، 1387). تا کنون تعریفهای گوناگونی از دولت محلی شده است. به عنوان مثال در کتاب مدیریت و حکمروایی شهری، آقای برکپور و اسدی به نقل از نظریه پردازان حکومتهای محلی، دولتهای محلی را چنین تعریف میکنند:
دولت، مجموعهای از نهادهای رسمی و حقوقی با قدرت قانونی است. اما دولت محلی نوعی فرایند است. این فرایند نظام به هم پیوستهای است که هم حکومت و هم اجتماع را در بر میگیرد و پاسخگویی، تناسب و آیندهنگری، توانایی برخورد مؤثر با مسائل جاری و پیشبینی رویدادها را در بر میگیرد.
دولت محلی شامل مکانیسمها، فرایندها و نهادهایی است که از طریق آن شهروندان و گروههای مردم، خواستههای خود را بیان میکنند. و این دولت محلی شامل دولت، بخش خصوصی و سازمانهای جامعه مدنی است. در این سه حوزه باید نهادهای حکمروایی را برای کمک به توسعه انسانی پایدار به منظور کاهش فقر، ایجاد شغل، حفظ محیط زیست و پیشرفت زنان طراحی کرد (برکپور و اسدی به نقل از UNDP, ،1387).
عملکرد دولت محلی
در واقع دولت محلی پایینترین سطح دولت در چارچوب نظام اداری یک کشور است. عملکرد دولت محلی بر اساس چارچوب قانونی و یا بر اساس تفویض قدرت سطوح بالاتر شکل میگید (قبادی، 1391، 54). در کشورهایی از قبیل ایالات متحده آمریکا و انگلستان که سابقه طولانی را در تشکیل حکومتهای دارند به نظر میرسد توانستهاند جایگاه قانونی و شایسته این نهادهای مردمی را در اداره امور شهر به دست بیاورند. در این کشورها ساختار حکومتهای محلی با کشورهای در حال توسعه دارای تفاوتهای اساسی میباشد به عنوان مثال تأمین آب آشامیدنی شهر، تأمین نیروی برق شهر و اداره بیمارستانها به عهده این نهاد میباشد در حالی در کشور ما این عوامل خارج از وظایف شهرداریها میباشد.
حاکمیت محلی در ایران
اگر بخواهیم حکومت محلی را در ایران توصیف کنیم شاید نزدیکترین نهادی که با تعاریف حکومت محلی در ایران مطابقت دارد شهرداری است. شهرداری که در ایران بر اساس قانون مصوب سال 1334، وظایف آن بسیار محدود تعریف شده است از جمله این وظایف میتوان به جمعآوری زباله، آسفالت معابر، زیباسازی و روشنایی شهر اشاره کرد که امروزه در کشورهای توسعه یافته، این وظایف جای خود را به وظایف بسیار گسترده و منعطف داده است. دولت محلی که نشأت گرفته از خود مردم در سطح محلی است به نظر میرسد هنوز در ایران جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده است. شهروندان هنوز در تهیه و اجرای طرحهای شهری نقش چندان فعالی ندارند. شاید در نگاه اول به نظر برسد شوراهای شهر که نمایندگان مردم در مدیریت امور شهر هستند در مدیریت نقش فعالی دارند در حالی که در باطن چنین نیست زیرا معمولاً در سیاست گذاریهای شهر علاوه بر شوراها، نقش نماینده مجلس شهر مورد نظر و فرماندار و سایر نهادهای سیاسی پر رنگتر از نقش شوراها به نظر میرسد.
هنوز زیرساختهای اقتصادی و اجتماعی شهرها در ایران از نظر ثبات نظام اداری، جهت توسعه پایدار شهر به درستی تعریف نشده است. زیرساختهای حقوقی، اداری و مالی از قبیل مقررات زمین، سلسله مراتب حکومتهای ملی و محلی، تأمین درآمدهای پایدار از بعد قانونی و قوانین مربوط به اخذ مالیات شهرداری از شهروندان هنوز به درستی جایگاه خود را در نظام اداری و قانونی کشور پیدا نکرده است. رشد دانش برنامهریزی، طراحی و مدیریت شهری، پردازش اطلاعات و مشارکت مردمی از قبیل آگاهی عمومی، تشکلهای اجتماعی و نهادهای مردمی هنوز دارای ساختار مناسب و جایگاه قانونی مناسب نمیباشد (پیرزاده و همکاران، 1387). در کتاب مدیریت شهری دکتر علامرضا لطیفی شرایط حکومتهای محلی در ایران چنین تعریف شده است:
“شهرداریها در ایران بخش بسیار محدود و مشخصی از مدیریت شهری را در اختیار دارند. اداره شهرها در ایران فاصله بسیار زیادی با حکومت شهری دارد. حتی حضور تعدادی نماینده مردم در شوراهای شهرها نیز نمیتواند شهرداریها را به سطح مدیریت جامع شهری برساند. مهمترین مسائل اداره شهرها از دیدگاه شهرداریها، تأمین برخی نیازهای عمومی شهر است. بنابراین مدیریت شهری در کشورهای اروپایی که به عنوان دستگاه حاکمه عمل میکند با مدیریت شهری در ایران که اداره نظارت و نگهداری شهر است، تفاوت ماهوی دارند” (لطیفی به نقل از سعیدنیا، 1391، 57).
موارد ذکر شده در واقع جایگاه نامناسب حکومت محلی در شهرهای ایران را بیان میکند. اما به نظر میرسد مشکل اساسی بعد از اصلاح قوانین شهری و زیرساختها، نحوه اداره و شیوه مدیریت حکومتهای محلی باشد. امروزه ضعف بنیادهای مدیریت شهری، عدم اختیار کافی مدیران شهری جهت تصمیمگیری در مدیری امور شهری به صورت یکپارچه و وجود سوابق ریشهدار مدیریت متمرکز دولتی باعث شده تا مدیریت امور شهری عملکرد موفقی نداشته باشد. به نظر میرسد بعد از اصلاح نظام ساختار اداری و قوانین شهری کشور، مدیریت یکپارچه شهری حلقه مفقودی در مدیریت موفق امور شهری باشد.
(برگرفته از کتاب برنامه ریزی استراتژیک در مدیریت شهری، غلامرضا لطیفی، علی سنایی، 1394).
پژوهشگران برتر
مشاوره انجام پایان نامه مدیریت شهری و برنامه ریزی شهری
0990-135-4771