Skip to main content

ارزیابی عملکرد داخل سازمانی در مدیریت شهری به وسیله مدل ارزیابی BSC کاپلان و نورتون

در این بخش جهت شفاف‌تر شدن مفهوم ارزیابی عملکرد درون سازمانی و نحوه کاربرد آن در مدیریت شهری، از مدل BSC کاپلان و نورتون جهت سنجش عملکرد شهرداری میاندوآب استفاده شده است.

روش ارزیابی متوازن (BSC)، می‌تواند به عنوان یک ابزار نظارت عملکرد شهرداری استفاده شود. و شهرداری می‌تواند با کمک این ابزار موفقیت خود را در دراز مدت مورد ارزیابی قرار دهد. این روش به منظور افزایش کیفیت و کارایی خدمات عمومی و بالا بردن کیفیت زندگی شهروندان انجام می‌شود. و می‌تواند نقش مهمی در بازخورد عملکرد شهرداری داشته باشد. در واقع مدل کارت امتیازی متوازن با دیدی وسیع و کلان بر عملکرد سازمان می‌نگرد و این امکان را به سازمان می‌دهد تا با گنجاندن آن در مدل ارزیابی مورد نظر، از طریق نظارت، کنترل، آگاهی و از کیفیت دارایی ها، در صورت لزوم نسبت به ترمیم نقاط ضعف و جبران کاستی‌ها اقدام کند. مدل ارزیابی متوازن بر اساس چهار دیدگاه مالی، مشتری، فرایندهای داخلی و یادگیری و رشد به ارزیابی عملکرد سازمانی می‌پردازد (شهائی، رستمی).

یکی از ابزارهای مهم برنامه‌ریزی در هر سازمان، ارزیابی عملکرد آن است. که می‌توان بر اساس آن با توجه به هدف ارزیابی، وضعیت عملکرد سازمان را در یک دوره زمانی مشخص سنجید. در چند دهه گذشته انواع مختلف روش‌های ارزیابی برای سازمان‌های عمومی به وجود آمدند که می‌توان آن‌ها را در دو رویکرد مورد بررسی قرار داد. در رویکرد اول که رویکردی سنتی محسوب می‌شود بیشتر جنبه‌های ارزیابی مالی سازمان، مشکلات سازمان، نتیجه عملکرد سازمان، تکیه بر شاخص‌های گذشته‌ نگر، کاهش روحیه خلاقیت و نوآوری و تأکید بر کنترل بود. ولی در رویکرد دوم که رویکردی مبتنی بر ارزیابی عملکرد سازمان بر اساس سیستم‌های مدرن ارزیابی است بیشتر تأکید بر ارزیابی فرایندها، تأکید بر ابعاد مختلف سازمان، شاخص‌های گذشته‌نگر و آینده‌نگر، تأکید بر بهبود عملکرد سازمان، ایجاد جو اعتماد و همکاری، ایجاد و ترویج روحیه خلاقیت، برقراری روابط علت و معلولی و ریشه‌یابی مشکلات، تأکید بر تفهیم اهداف و استراتژی‌ها قبل از ارزیابی عملکرد و بر ارزیابی پیوسته تأکید دارد (ع. احسانی‌فرد، م. احسانی‌فرد، 1392).

جدول انواع مدل‌های ارزیابی عملکرد

ارزیابی عملکرد

در اواخر دهه 1980 ، مقالات متعددي در نشريات گوناگون در مورد ناكارآمدي روشهاي ارزيابي عملكرد شركت ها و سازمان‌های عمومی منتشرشد و بسياري از صاحب نظران استفاده گسترده و انحصاری از معيارهاي مالي در ارزيابي عملكرد را به نقد كشيدند (دانشفرد و همکاران، 1389). پيش از آن نيز، هاپوود در سال 1972 به عدم كفايت شاخصهاي سنتي مالي درارزيابي عملكرد سازمان ها اشاره كرده بود. فرضيه‌ها و يافته‌هايي كه بعدها بر مبناي مطالعات هاپ وود شكل گرفتند نيز حاكي از آن بودند كه تكيه صرف بر شاخصهاي عملكرد مالي، پيامدهاي زيانباري را به همراه دارد و ممكن است به ايجاد تنش هاي شغلي و بي اعتمادي به سرپرستان بينجامد (همان، به نقل از ونگ آن وينگ و همكاران 1389،57 ). در سال 1992 رابرت کاپلان[1] استاد حسابداری در مدرسه بازرگانی هاروارد و دیوید نورتون[2] موسس و مدیرعامل شرکت مشاوره استراتژی پایدار در ایالت ماساچوست (Kaplan, Norton, 2004)، نظريه كارت‌ هاي امتيازي متوازن را به عنوان يك رويكرد جهت ارزیابی عملكرد در مديريت سازمان‌های عمومی و خصوصی توسعه دادند. این روش یکی از روش‌های مرسوم و توسعه یافته شده در آمریکا برای اندازه‌گیری بهره‌روی سازمانی به حساب می‌آید (جعفری و همکاران، 1388). در واقع روش ارزیابی متوازن سیستم مدیریت استراتژیکی است که شامل چشم‌انداز ، اهداف راهبردی ، اندازه‌گیری عملکرد می‌باشد و دارای چهار وجه مالی، فرآیندهای داخلی کسب و کار، مشتری و رشد و یادگیری است (صادقی به نقل از Kaplan, Norton, 1388, P: 20). چهار وجه کارت امتیازی متوازن به صورت زیر است:

  1. وجه مالی[3]

معیارهای عملکرد مالی نشان می‌دهند که استراتژی سازمان در درآمد و هزینه سازمان تا حد توازن ایجاد کرده است. معیارهای وجه مالی در دو گروه جای گرفته‌اند.

  • گروه اول استراتژی افزایش بهره‌وری سازمان شامل بهبود ساختار سازمان و افزایش سرمایه مورد استفاده است.
  • گروه دوم استراتژی افزایش درآمد است که به زیر گروه‌های افزایش هزینه خدمات و گسترش فرصت‌های درآمدی تقسیم می‌شوند.
  1. وجه مشتری[4]

براي انتخاب اهداف و سنجه هاي مربوط به وجه مشتري ، سازمان ها مي بايست به سه سؤال پاسخ دهند : اول اينكه چه كساني مشتري هدف ما هستند؟ دوم اينكه ارزش هاي پيشنهادي ما براي آنها چيست؟ سوم اینکه مدیران باید آگاه شوند که آیا سازمان مشتریان خود را در رفع نیازهایشان راضی نموده است؟ برای این امر، لازم است تا تمامی ارزش هایی که به مشتریان انتقال می‌یابند شناسایی گردند و مورد سنجش قرار گیرند در این صورت مدیران می‌توانند به این پرسش‌ها پاسخ دهند (صادقی، 1388). بسياري از سازمان ها معتقدند كه مشتريان خود را مي شناسند و مي‌دانند كه براي آنها چه محصولات و خدماتي عرضه مي‌كنند؛ ولي در واقع همه چيز را براي همه مشتريان عرضه مي‌كنند. مايكل پورتر معتقد است كه عدم تمركز بر بخش خاصي از مشتريان و ارزش هاي مورد نظر آنها موجب مي شود تا سازمانها نتوانند به مزيت رقابتي دست يابند (طبری، آراسته، 1387). برای بررسی عملکرد سازمان در چارچوب روش کارت امتیازی متوازن می‌توانیم هشت معیار را در وجه مشتری (شهروندان) بررسی کنیم:

  • هزینه خدمات
  • کیفیت خدمات
  • حفظ مشتری
  • جذب مشتری
  • خدمات نظام مند
  • خدمات رسانی
  • مشارکت
  • نوع مشتری

وقتی سازمان مشتریان هدفش را شناسایی کند بهتر می‌تواند در ارائه خدمات به آن‌ها عمل کند از این رو برخی از اولیت‌ها برای اداره هرچه بهتر مشتریان سازمان معرفی می‌شود.

  • مدیریت ارتباط با مشتری

این نوع مدیریت سه بخش از کسب و کار را در بر می‌گیرد. این بخش‌ها عبارت‌اند از سیستم خدمات به مشتری، سیستم اطلاعات بازاریابی و سیستم مدیریت فروش است. بسیاری از مراکز تماس از نرم افزار [5]CRM برای ذخیره سازی اطلاعات مشتری استفاده می‌کنند. هنگامی که مشتری تماس می‌گیرد، سیستم برای ارزیابی و ذخیره اطلاعات مربوط به مشتری، به کار گرفته می‌شود (صادقی، 1388).

  • بهبود بخشیدن به خدمات به مشتری

CRM ها می‌توانند خدمات رسانی به متشری را تسهیل کنند برای انجام این کار از روش‌های زیر استفاده می‌کنند:

  • فراهم آوردن اطلاعات خدمات، اطلاعات مصرف محصول و پشتیبانی فنی از طریق وب سایت‌ ها.
  • کمک در شناسایی مشکلات قبل از وقوع آن‌ها.
  • ایجاد سیستمی هوشمند جهت ثبت شکایات مشتری.
  • شناسایی نحوه تعریف کیفیت از دیدگاه مشتری.
  • بهره‌گیری از Cookie های اینترنتی برای ردیابی و سلائق مشتری
  • بهره‌گیری از اینترنت به منظور سفارشی سازی.
  • CRM قابلیت یکپارچه شدن با سایر سیستم‌ها را نیز دارد (همان).
  • بهبود ارتباط با مشتری

CRM ها می‌توانند ارتباط با مشتری را بهبود بخشند. علاوه بر آن CRM می‌تواند نیازهای شهروندان را شناسایی کند و بر اساس نیازهای شهروندان خدمات صورت گیرد.

  • عملکرد فنی CRM

کانال‌های ارتباطی چندگانه، توانایی ارتباط با کاربران از طریق تلفن، WAP، اینترنت و وایرلس. ایجاد پایگاه داده‌ها و فضای ذخیره سازی متمرکز (همان).

  1. فرآیند‌های داخلی سازمان[6]

بسیاری از سازمان‌ها می‌کوشند کارایی افراد، فن‌آوری و فرهنگ خود را توسعه بدهند. اما بسیاری از آن‌ها این دارایی‌های نامشهود را با استراتژی‌هایشان هماهنگ نمی‌کنند. کلید ایجاد هماهنگی توجه به بطن امور است، یعنی تمرکز بر قابلیت‌ها و ویژگی‌های مورد نیاز فرآیندهای داخلی مؤثر بر اجرای نقشه استراتژی سازمان باشد (صادقی، 1388). فرایندهای داخلی سازمان به طور کلی در چهار دسته گروه‌بندی شده‌اند.

  • فرایندهای مدیریت عملیاتی

فرایندهای اصلی سازمان است که به خدمات فعلی خود و ارائه آن‌ها به مشتریان (شهروندان) صورت می‌گیرد.

  • فرایند مدیریت مشتری

شامل بهبود ارتباط با مشتری، بهبود بخشیدن به خدمات رسانی به مشتری و مدیریت ارتباط با مشتری است.

  • فرایند نوآوری

کاپلان بستر یادگیری، رشد و نوآوری را «زیرساخت سازمانی» می‌نامد. اگر یادگیری و نواوری نباشد سازمان دوام چندانی نخواهد آورد. فرایندهای نوآروی به خدمات جدید و فرایندهای مدیریتی جدید می‌انجامد که شامل چهار زیر معیار است:

  • شناسایی فرصت‌ها برای ایجاد خدمات جدید
  • مدیریت مجموعه طرح‌های تحقیق و توسعه
  • طراحی و ایجاد خدمات جدید
  • عرضه خدمات جدید به شهروندان
  • فرایندهای قانونی و اجتماعی

این فرایند به حق فعالیت سازمان در شهر و یا کشوری که خدمات ارائه می‌دهد کمک می‌کند. این فرایند شامل دو زیر معیار زیر است:

  • فرصت‌های استخدامی
  • سرمایه‌گذاری اجتماعی

شهرت عالی در عملکرد به همراه ابعاد قانونی و اجتماعی، سازمان‌ها را در جذب کارکنان ماهر و در نتیجه ایجاد فرایندهای اثر بخش و کارآمد یاری می‌کند (همان).

 

  1. وجه نوآوری و یادگیری[7]

زمانی یک سازمان می‌تواند به بقای خود ادامه دهد که رشد و نوآوری را در زمینه تولید، خدمات رسانی، فناوری و مدیریت داشته باشد. کاپلان و نورتون نوآوری و یادگیری را به سه گروه تقسیم کرده‌اند:

  • گروه اول شامل سرمایه انسانی که خود به سه زیر معیار مهارت، تمرین و دانش تقسیم می‌شود.
  • گروه دوم ارزش اطلاعات شامل اطلاعات سازمانی، بانک اطلاعات و شبکه‌های اطلاعاتی است.
  • گروه سوم سرمایه‌های سازمان شامل فرهنگ، رهبری، ترازبندی و کارگروهی است.

 

 

[1] Robert S. kaplan

[2] David P. Norton

[3] Financial perspective

[4] Customer perspective

[5] Customer relationship management

[6] Internal process perspective

[7]learning and growth perspective

 

(برگرفته از کتاب برنامه ریزی استراتژیک در مدیریت شهری، دکتر غلامرضا لطیفی، علی سنایی)

 

پژوهشگران برتر

مشاوره انجام پایان نامه  مدیریت شهری و برنامه ریزی شهری

0990-135-4771

ثبت سفارس

مدیریت یکپارچه شهری

مدیریت یکپارچه شهری به معنای اتخاذ یک رویکرد کل‌نگرانه و طراحی سازوکارهایی جهت پیگیری رویکرد مذکور در مدیریت شهر است. به منظور تحقق یکپارچگی شناسایی عوامل مؤثر بر یکپارچگی و تفرق در مدیریت شهری ضروری است (کاظمیان، میرعابدینی، 1390، 27). در واقع مدیریت یکپارچه شهری بر مدیریت و سیاست‌گذاری شهری هدفمند بین سازمان‌های دخیل در اداره امور شهر تأکید دارد. به منظور یکپارچه‌سازی مدیریت شهری می‌توان از ابزارها و روش‌های مختلفی از قبیل واگذاری امور اداره شهر به شaهردار و شورای شهر نام برد. آقای قالیباف شهردار تهران یکی از راه‌های تحقق مدیریت یکپارچه شهری را فناوری اطلاعات می‌داند. و اعتقاد دارد که اگر که اگر این روش را در حوزه فن‌آوری اطلاعات دنبال کنیم مدیریت واحد اتفاق می افتد البته مدیریت واحد نه به معنای تمرکز زدایی و اینکه همه سازمانها کنار رفته و کار به یک سازمان سپرده شود بلکه با این کار مدیریت یکپارچه اتفاق می افتد (روزنامه کائنات، 1392، 5).

تجارب جهانی مدیریت یکپارچه شهری

در سال 2013 آقای دیجک و همکارانش در مقاله‌ای تحت عنوان «توسعه یکپارچه شهر با رویکرد مدیریت واحد برای شهرهای کشور اتیوپی» به منظور حل مسأله کمبود آب آشامیدنی در سطح شهرها و اداره مطلوب شهرها عوامل داخلی و خارجی سازمان را که تأثیر مستقیم و غیر مستقیم بر نحوه اداره شهرها را داشت مورد بررسی قرار دادند. نتایج حاصل از تحقیقات آنان نشان می‌داد که مدیران ارشد شهری در اتیوپی با گسترش شهرها کنترل خود را بر اداره شهرها از دست می‌دهند و تأمین آب آشامیدنی به یک چالش جدی برای شهروندان تبدیل می‌شود بنابراین آقای دیجک و همکارانش برنامه جامع‌ای را تدوین و برای شهرهای اتیوپی به کار گرفتند. در قدم اول این برنامه جهت یکپارچه کردن مدیریت شهری، سازمان تأمین آب آشامیدنی و سازمان محیط زیست در هر شهر را زیر یک نهاد مدیریتی قرار دادند و سپس این نهاد را زیر نظر شهرداری هر شهر تعریف کردند. در قدم دوم تأمین منابع انسانی سازمان ها در برنامه تدوین شد. بر این اساس استخدام افراد دارای مهارت در زمینه‌های مورد نیاز در سازمان‌ها عملکرد مطلوب سازمان را به همراه خواهد داشت. پس از این اقدام باید در بین سازمان‌ها تعهد و همکاری لازم بین مدیران ارشد فراهم شده و تمام لایه‌های سازمان باید جهت رسیدن به یک هدف مشترک دارای یک مدیریت واحد باشند (Dijk, Pennink, Ruisink, 2013).

(برگرفته از کتاب برنامه ریزی استراتژیک در مدیریت شهری، دکتر غلامرضا لطیفی، علی سنایی)

پژوهشگران برتر

مشاوره انجام پایان نامه  برنامه ریزی شهری

0990-135-4771

ثبت سفارس

خصوصيات برنامهريزي

برنامه ريزي متكي بر انتخاب و مرتبط ساختن حقايق است . حقايق ، مفاهيم واقعي قابل آزمون و اندازه گيري هستند . ديدگاه ها ، عقايد ، احساسات و ارزش ها به عنوان حقايقي تلقي مي شوند كه فرايند برنامه ريزي، براساس آنها سازمان داده مي شود . همانطور كه اشاره شد برنامه ريزي صرفاً يك فرايند تصميم گيري نيست بلكه فرايندي شامل روشن ساختن و تعريف حقايق و تشخيص تفاوت بين آنهاست يا به عبارتي گونه اي فرايند ارزيابي است كه در پايان آن براي انتخاب حقايق ارزيابي شده  تصميم گيري مي شود . برنامه ريزي از نظر دنينگ[1] (1971) يك فرايند ذهني آگاهانه با خصوصيات زير است:

  • تشخيص يك نياز يا انعكاس يك انگيزه
  • جمع آوري اطلاعات
  • مرتبط ساختن اطلاعات و عقايد
  • تعريف اهداف
  • تأمين اقدامات
  • پيش بيني شرايط آينده
  • ساخت زنجيره هاي متفاوتي از اقدامات مبتني بر تصميمات متوالي
  • رتبه بندي و انتخاب گزينه ها
  • تعريف سياست ها
  • تعريف معيارهاي ابزار ارزيابي برنامه

 

پژوهشگران برتر

مشاوره انجام پایان نامه  برنامه ریزی شهری

0990-135-4771

ثبت سفارس

تعریف برنامه ریزی

برنامه ريزي عبارتست از برآورد احتياجات آينده و تعيين منابع براي تأمين آن احتياجات، به عبارتي ديگر برنامه ريزي تصميم گيري در مورد آنچه كه بايد انجام گيرد و اينكه چگونه بايد صورت گيرد، توصيف مي شود . برنامه ريزی فرايندي است كه در آن نحوه توليد ، گردش و هماهنگي اطلاعات در بخش كارشناسي به نحو سازمان يافته اي به بخش تصميم گيري مرتبط مي گردد . [1]

 

 مينتزبرگ

[2]( 1994) برنامه ريزي فكركردن راجع به آينده يا كنترل آن نيست بلكه فرآيندي است كه مي تواند در انجام اين امور مورد استفاده قرار گيرد . برنامه ريزي تصميم گيري در شكل معمول آن نيست بلكه مجموعه اي از تصميمات هماهنگ اتخاذ شده در قالب فرايند برنامه ريزي است . برنامه ريزي مي تواند براي زمان حال يا آينده انجام شود . برنامه ريزي عبارتست از فرايند سیستماتیک مشخص و به هم پيوسته، براي توليد يك خروجي منسجم در قالب سيستمي هماهنگ از تصميمات . [3]

برطبق اين تعريف تصميم گيري هاي مقطعي و ناپيوسته و اتخاذ سياست ها براي پيشبرد سازمان در زمان حال يا آينده برنامه ريزي نيستند . اگرچه بعضي از شركت ها و سازمان ها بدون برنامه ريزي توانسته اند آينده سازمان را در نظر داشته و بقاي آن را تضمين نمايند.

برنامه ريزي فرايندي است كه مي تواند در هدايت سازمان به كار گرفته شود .برنامه ریزی نقطه مقابل تصمیمات عجولانه و احساسی و عوامانه است.برنامه ریزی باید در خدمت سعادت و بهروزی جامعه باشد،برنامه ریزی که نتواند به بهبود شرایط زندگی افراد یک جامعه کمک نماید از آغاز منجر به شکست است و یکی از اساسی ترین اهداف برنامه ریزی تعدیل نابرابریها است که در این خصوص مفاهیم عدالت گری اجتماعی و اقتصادی تصاویر افقهای دور دست اند.

[1] . علي اكبر رامشك ” برنامه ريزي استراتژيك با رويكرد مهندسي مجدد » . پايان نامه كارشناسي ارشد مهندسي صنايع دانشگاه علم و صنعت ايران ، پاييز 1381.

2.Mintzberg

[3] . حسين رحمان سرشت . ” مديريت راهبردي در انديشه نظريه پردازان ” . انتشارات علامه طباطبايي ،چاپ اول ، پاييز 1383

 

پژوهشگران برتر

مشاوره انجام پایان نامه  برنامه ریزی شهری

0990-135-4771

 

ثبت سفارس

زلزله و آسیب پذیری شبکه معابر

در کشورهایی همچون ایران، تجربیات مخاطرات طبیعی نشان می‌دهد که مدیریت و تصمیم‌گیری پیش از وقوع زلزله و پس از آن، بسیار حائز اهمیت است. بسیاری از مناطق قدیمی و مرکزی شهرها در ایران، از شبکه معابر و خیابان‌های باریک رنج می‌برند. این وضعیت نه تنها ممکن است برای حمل و نقل مشکلاتی را ایجاد کند؛ بلکه بر فعالیت‌های پاسخگویی اضطراری پس از زلزله به علت انسداد جاده‌ها به وسیله آوار نیز تأثیر می‌گذارد (فرقانی و همکاران؛ 1394: 104).

در واقع، شبكه معابر يكي از مهمترين فاكتورهايي است كه در مديريت بحران وجود دارد. وقتي شبكه‌هاي ارتباطي كارآمد نباشد، به هنگام بروز حادثه‌اي غيرمترقبه به جاي اينكه راهگشاي مشكلات بوده و عبور و مرور را تسهيل نمايد خود به عنوان مشكلي بزرگ در جهت امداد رساني مطرح مي‌گردد. بر این اساس، بين مدت زمان رسيدن به محل وقوع حادثه و ميزان تلفات جاني رابطه مستقيمي حكم فرماست و اين امر عملاً نيازمند شبكه‌هاي ارتباطي كارآمد است. همچنین در صورتي كه شبكه‌ي ارتباطي شهر بعد از وقوع حوادث غيرمترقبه آسيب نبيند و كارآيي خود را حفظ كند، از تلفات اين نوع حوادث به ميزان زيادي كاسته خواهد شد. زيرا امكان گريز از موقعيت‌هاي خطرناك و دسترسي به مناطق امن فراهم خواهد شد (اصغری زمانی و همکاران؛ 1395: 142).

كشور ايران از جمله كشورهاي آسيب‌پذير از بلاياي طبيعي بويژه زلزله است. همواره ایران به منزله‌ی بخشی از کمربند کوه‌زایی آلپ هیمالیا همواره از لرزه‌خیزی بالایی در طول تاریخ برخوردار بوده است، به گونه ای که بخش‌های مختلف کشور توسط زمین لرزه‌های ویرانگر متعددی پیوسته تخریب شده است (نظم‌فر، عشقی چهاربرج به نقل از اهری؛ 1395: 50). از نظر جغرافیایی 90 درصد از کل پهنه‌ی کشور در معرض خطر زلزله قرار دارد. همچنین کشور ایران با داشتن حدود 1 درصد جمعیت دنیا، بیش از 6 درصد تلفات در بلایای طبیعی جهان را دارد. این درحالی است که در سال 2003، دفتر برنامه‌ریزی سازمان ملل، رتبه‌ی نخست تعداد زلزله‌های بالای 5/5 ریشتری را به ایران اختصاص داد (مهدوی‌نژاد، جوانرودی؛ 1391: 14).

اگرچه جلوگیری از پدیده‌ی زلزله امری غیر ممکن است، اما با اندیشیدن تدابیری می‌توان آسیب‌های ناشی از آن را به حداقل ممکن رسانید. در این راستا، آسیب‌شناسی لرزه‌ای شبکه ارتباطی و به ویژه معابر شهری، به عنوان یکی از عناصر کالبدی شهر، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است (عزیزی، همافر؛ 1391: 5).

 

پژوهشگران برتر

مشاوره انجام پایان نامه جغرافیا و برنامه ریزی شهری

0990-135-4771

 

ثبت سفارس

شهر اسلامی

شهر محل سکونت انسان ها در کنار یکدیگر است که بنا به عوامل گوناگونی چون، فرهنگ، قومیت، ملیت، مذهب و … ، دارای ویژگی های خاص خود می باشد. بنابراین وقتی یک شهر را اسلامی می خوانیم، نقش مذهب و تاثیر آن در شکل گیری کالبد شهر، مورد توجه قرار خواهد گرفت. علاوه بر کالبد و نمای ظاهری، شهر دارای مفهوم و هویتی است که از پس مفاهیم آسمانی و ماورایی، پدیدار گشته و این روح معنوی و قدسی، جسم بی جان شهر را روحی تازه بخشیده که موجبات تجلی آرمان های معنوی در زندگی فردی را نیز فراهم کرده است.

شهر اسلامی دارای ویژگیهایی است که باید علاوه بر تامین نیازهای مادی انسانها، آنها را به سوی ارزشهای اسلامی نیز هدایت کند. از این رو اصول حاکم بر ساختار شهر باید برگرفته از صفات الهی باشد. یکی از این صفات عدل است که باید در سرتاسر شهر اسلامی( از نظرکمی و کیفی) قابل لمس باشد. عدالت حاکم بر شهر اسلامی، از روابط اجتماعی تا نحوه ایجاد شکل کالبد شهر و حتی مکانیابی آنها، نقش تعیین کننده ای در شهر دارد. از این رو و با توجه به تجلی سنت، مسجد به عنوان مصداق نمود عدل در شهر اسلامی شناخته شده است (حصیلی و بامداد، ۱۳۹۳).

نامیده شدن «شهر اسلامی» و اطلاق آن به شهرهاي مسلمانان (به ویژه «شهر اسلامی» رواج عنوان شهرهاي تاریخی ممالک اسلامی یا شهرهاي مسلمان نشین ،(از قرن نوزدهم میلادي و توسط مستشرقان آغاز که به شهرهاي ساخته شده توسط مسلمانان و محل زندگی آنان اطلاق «شهر اسلامی» شد. از آن دوران به بعد می شد، به مرور در نوشته ها و آثار مربوط به تتبعات شهري سکونتگاه هاي مسلمانان، بر این اساس که با حریم فیزیکی و یا ذهنی خاص خود تجلی جامعه فرهنگی متمایز از سایر تمدن ها هستند، در ادبیات غرب تثبیت شد (نقی زاده، 1390).

زندگی به شیوه اسلامی که مبتنی بر هدف تعالی انسان است، بدون تلاش در جهت به کار بستن دستورالعمل منطبق بر ارزش­هاي دینی، امکان پذیر نخواهد بود. در واقع قرآن (در آیه 205 سوره بقره) و نیز سنت، صریحاً بی نظمی در هرکدام از جنبه هاي زندگی را محکوم نموده و استفاده از تمامی امکانات و اقدامات سازمان یافته در جهت دستیابی به ارزش هاي اسلامی را ضروري می دانند. طراحی و مقررات شهرسازي (ساخت محیط)، که تأثیر بسزایی در تحقق و تقویت اصول اجتماعی اسلام دارد، یکی از این تلاش ها است. قرآن کریم به عنوان قانون اساسی دین اسلام و نیز بهترین نسخه شفابخش آلام روحی و جسمی انسان­ها که در بر گیرنده تمامی نیازهاي دنیوي، اخروي، فردي و اجتماعی انسان ها است، به مقوله شهر نیز توجه ویژه­اي داشته و در آیات بسیاري به این مسئله مهم پرداخته است، تا جایی که خداوند متعال دوبار به شهر قسم می­خورد: مراد از شهر در این آیات، شهر مکه معظم است.

شهر مکه به عنوان  ((لا اقسم بهذا البلد و انت حل بهذا البلد)). از این منظر، شهر در اسلام در جایگاه بسیار بلندي قرار گرفته و در قاموس هیچ اندیشه و مکتبی با این عظمت از آن یاد نشده است. از طرف دیگر، اندیشمندان اسلامی همواره براي رسیدن به جامعه ایده آل و شهر اسلامی که در آن به خواسته هاي مادي و معنوي برسند، تلاش کرده اند. دستیابی به شهري که بستر رشد کمالات انسانی را فراهم کند، نیازمند اندیشه هایی بوده است؛ تا با شناخت ابعاد وجودي نیازهاي واقعی انسان و شناسایی و باور کردن آن ها به تجلی آن به پیدایش تمدن هاي بشري بینجامد.

نکته اي که شهرسازان نباید از آن عدول کنند، ترسیم اندیشه هاي هنر اسلامی در بهره گیري از جهان هستی براي تعالی انسان هاست. ترویج صحیح این اندیشه، سبب تجلی و ظهور شهرهاي برگرفته از تمدن اسلامی خواهد شد.

شهر اسلامی در تعالیم اسلامی، حائز مباحث گسترده و وسیعی بوده است. به نظر می رسد شهر اسلامی تنها شهري با مناره ها و گنبدهاي متعدد، برخوردار از اماکن مذهبی متنوع و داراي چهره تاریخی و باستانی مانند شهرهاي اوایل اسلام نیست؛ بلکه شهري است با انسان هاي موحد و با عقایدي که نشأت گرفته از آموزه­هاي اسلامی است.

شهر اسلامی، شهري است که به طور نسبی، براساس اصول و آموزه هاي قرآنی و نبوي ساخته شده است. شهر اسلامی ماهیتی است بالقوه که می­تواند در هر زمان و مکانی با توجه به فناوري، مصالح، دانش و هنر و فرهنگ بومی (که با اصول و ارزش هاي اسلامی در تعارض نباشند) تفسیر و تجلی خاص خویش را داشته باشد (Jamalinezh & others, 2012: 33).

 

پژوهشگران برتر

مشاوره انجام پایان نامه معماری و شهرسازی

0990-135-4771

 

ثبت سفارس

 

آسیب‌پذیری در زلزله

آسیب پذیری یک تابع ریاضی است و به مقدار خسارت پیش بینی شده برای هر عنصر در معرض خطرات مصیبت بار، با شدت معین، گفته می‌شود. تحلیل آسیب پذیری فرایند برآورد آسیب پذیری عناصر طبیعی معینی است که در معرض خطر احتمالی ناشی از وقوع خطرات مصیبت بار هستند. طبق تعريف سازمان ملل آسيب پذيري عبارت است از درجه زيان يك عنصر معين يا دسته اي از عناصر در معرض ريسك، در نتيجه وقوع يك پديده طبيعي با بزرگاي معين و بيان شده بر روي مقياسي از صفر (بدون آسيب پذيري) تا يک (آسيب پذيري كامل). مشاوره انجام پایان نامه جغرافیا و برنامه ریزی شهری

 

تحلیل آسیب پذیری

در واقع، آسیب‌پذیری درجه زیان و ضرر حاصله از زلزله می‌باشد، که در اجتماعات گوناگون بر اساس سطح توسعه و پیشرفت جامعه تغییرپذیر می‌باشد. آسیب‌پذیری را می‎توان توان و پتانسیل از دست دادن بیان نمود. تحلیل آسیب‌پذیری از عوامل مهم در فرآیند مدیریت بحران زلزله است و شناخت شاخص‌های آن برای تحلیل خطرپذیری در فرآیند مدیریت بحران مناطق در معرض خطر زلزله ضروری است. آسیب‌پذیری اصطلاحی است که جهت نشان دادن وسعت و میزان آسیب و خساراتی که احتمالا بر اثر وقوع سوانح به جوامع، ساختمان‌ها، خدمات و مناطق جغرافیایی، وارد می‌آید، استفاده می‌شود. زلزله به عنوان یکی از بلایای طبیعی دارای قدرت تخریب بسیار زیاد در زمانی کوتاه و در حوزهای بسیار وسیع است و خسارات شدیدی بر زمین و سازه‌ها وارد می‌آورد که این خسارات موجب تلفات جانی بسیاری می‌گردد.

 

خسارات به صورت زیر قابل دسته‌بندی هستند.

  • خسارات وارد بر زمین: در بین انواع مختلف مصالح، خاک ضعیف‌ترین ماده در برابر حرکات زلزله است. انواع خرابی‌های به وجود آمده در زمین هنگام زلزله در جدول زیر به طور خلاصه بیان شده‌اند.
  • خسارت وارد بر سازه‌ها: سازه‌های موجود در مهندسی عمران (سدها و پل‌ها و تونل‌ها و …) و ساختمان‌ها بر بستر زمین ساخته می‌شوند. در هنگام زلزله جهت اعمال نیرو به سازه در یک محدوده زمانی مرتباً تغییر می‌کند و در صورتی که سازه نتواند در برابر این نیروها مقاومت کند، خسارت خواهد دید که در بین سازه‌ها می‌توان ساختمان‌ها را از سایر سازه‌ها جدا نمود. این تقسیم‌بندی به دلایل مختلف صورت می‌پذیرد که عبارتنداز:

 

الف) خسارت وارد بر ساختمان‌ها:

ساختمان‌ها از مصالح ساختمانی متفاوتی ساخته می‌شوند و در طول زمان نیز دچار فرسودگی می‌شوند. خسارات ناشی از زلزله در ساختمان‌های مختلف (چوبی، بنایی، بتن مسلح و ساختمان‌های قاب فلزی و …) متفاوت خواهد بود. علاوه بر سن سازه و جنس مصالح، نحوه ساخت و محل گسل و محل سازه از لحاظ شیب و زمین‌شناسی نیز بر مقاومت ساختمان مقابل زلزله خواهد بود. این خسارات با داشتن اطلاعات در مورد ساختمان قبل از زلزله قابل برآورد خواهد بود. خسارات وارد بر ساختمان‌ها به علت تعدد آنها و ساکنین، باعث تلفات جانی بسیار و خسارات مالی سنگین خواهد شد.

 

ب) خسارت وارد بر سازه‌های غیر ساختمانی:

زلزله می‌تواند خسارات شدیدی به پل‌ها و سدها و تونل‌ها و خاکریزها وارد نماید. انواع خسارات وارد به پل‌ها توسط زلزله شامل شکسته شدن تکیه‌گاه شاه‌تیرها، شکستن و افتادن تیر اصلی، تغییر شکل و خرابی در شمع‌ها و پی ‌پل‌ها و نشست در خاکریز تکیه‌گاه پل‌ها می‌باشد.

 

پژوهشگران برتر

مشاوره انجام پایان نامه جغرافیا و برنامه ریزی شهری

0990-135-4771

 

ثبت سفارس

زلزله و بلایای طبیعی

به حوادثي كه بروز آن‌ها موجب به بار آمدن خسارات و تلفات زيادي خواهد شد (بلا) يا (فاجعه) گفته مي‌شود. (اي. درايك و دیگران،2:1383). در واقع بلايا وقايعي هستند که شرايط عادي موجود را به هم ريخته و باعث مي‌شوند جامعه حادثه ديده رنجي فراتر از ظرفيت خود را تحمل کند. حوادث وقتي بلايا ناميده مي‌شوند که انسان‌ها درگير آن باشند (کاظميان، 1383: 163). زلزله یکی از این بلایا است. در واقع زلزله آزاد شدن ناگهانی انرژی بسیار زیادی در مدت زمان خیلی کوتاه است، که در اثر بروز ا اغتشاش در پوسته زمین به وقوع می­پیوندد. زلزله ممکن است ده‌ها، صدها یا هزاران سال انرژی مسدود شده را در چند ثانیه آزاد کند (Gibson, 1997: 356). همچنین زلزله انتشار امواج ناشي از انرژي آزاد شده در پي اغتشاشات دروني زمين و پديده­اي است که طي آن در مدتي کوتاه انرژي زيادي در زمين رها مي‌شود. اين پديده جنبش‌هاي شديدي را در زمين به وجود مي‌آورد که باعث آشفتگي ناگهاني قسمت بالايي زمين مي‌شود (مركز مطالعات مقابله با سوانح طبيعي ايران، 1373: 5).

مشاوره انجام پایان نامه جغرافیا و برنامه ریزی شهری

 

پژوهشگران برتر

مشاوره انجام پایان نامه جغرافیا و برنامه ریزی شهری

0990-135-4771

 

ثبت سفارس