شهر اسلامی
شهر محل سکونت انسان ها در کنار یکدیگر است که بنا به عوامل گوناگونی چون، فرهنگ، قومیت، ملیت، مذهب و … ، دارای ویژگی های خاص خود می باشد. بنابراین وقتی یک شهر را اسلامی می خوانیم، نقش مذهب و تاثیر آن در شکل گیری کالبد شهر، مورد توجه قرار خواهد گرفت. علاوه بر کالبد و نمای ظاهری، شهر دارای مفهوم و هویتی است که از پس مفاهیم آسمانی و ماورایی، پدیدار گشته و این روح معنوی و قدسی، جسم بی جان شهر را روحی تازه بخشیده که موجبات تجلی آرمان های معنوی در زندگی فردی را نیز فراهم کرده است.
شهر اسلامی دارای ویژگیهایی است که باید علاوه بر تامین نیازهای مادی انسانها، آنها را به سوی ارزشهای اسلامی نیز هدایت کند. از این رو اصول حاکم بر ساختار شهر باید برگرفته از صفات الهی باشد. یکی از این صفات عدل است که باید در سرتاسر شهر اسلامی( از نظرکمی و کیفی) قابل لمس باشد. عدالت حاکم بر شهر اسلامی، از روابط اجتماعی تا نحوه ایجاد شکل کالبد شهر و حتی مکانیابی آنها، نقش تعیین کننده ای در شهر دارد. از این رو و با توجه به تجلی سنت، مسجد به عنوان مصداق نمود عدل در شهر اسلامی شناخته شده است (حصیلی و بامداد، ۱۳۹۳).
نامیده شدن «شهر اسلامی» و اطلاق آن به شهرهاي مسلمانان (به ویژه «شهر اسلامی» رواج عنوان شهرهاي تاریخی ممالک اسلامی یا شهرهاي مسلمان نشین ،(از قرن نوزدهم میلادي و توسط مستشرقان آغاز که به شهرهاي ساخته شده توسط مسلمانان و محل زندگی آنان اطلاق «شهر اسلامی» شد. از آن دوران به بعد می شد، به مرور در نوشته ها و آثار مربوط به تتبعات شهري سکونتگاه هاي مسلمانان، بر این اساس که با حریم فیزیکی و یا ذهنی خاص خود تجلی جامعه فرهنگی متمایز از سایر تمدن ها هستند، در ادبیات غرب تثبیت شد (نقی زاده، 1390).
زندگی به شیوه اسلامی که مبتنی بر هدف تعالی انسان است، بدون تلاش در جهت به کار بستن دستورالعمل منطبق بر ارزشهاي دینی، امکان پذیر نخواهد بود. در واقع قرآن (در آیه 205 سوره بقره) و نیز سنت، صریحاً بی نظمی در هرکدام از جنبه هاي زندگی را محکوم نموده و استفاده از تمامی امکانات و اقدامات سازمان یافته در جهت دستیابی به ارزش هاي اسلامی را ضروري می دانند. طراحی و مقررات شهرسازي (ساخت محیط)، که تأثیر بسزایی در تحقق و تقویت اصول اجتماعی اسلام دارد، یکی از این تلاش ها است. قرآن کریم به عنوان قانون اساسی دین اسلام و نیز بهترین نسخه شفابخش آلام روحی و جسمی انسانها که در بر گیرنده تمامی نیازهاي دنیوي، اخروي، فردي و اجتماعی انسان ها است، به مقوله شهر نیز توجه ویژهاي داشته و در آیات بسیاري به این مسئله مهم پرداخته است، تا جایی که خداوند متعال دوبار به شهر قسم میخورد: مراد از شهر در این آیات، شهر مکه معظم است.
شهر مکه به عنوان ((لا اقسم بهذا البلد و انت حل بهذا البلد)). از این منظر، شهر در اسلام در جایگاه بسیار بلندي قرار گرفته و در قاموس هیچ اندیشه و مکتبی با این عظمت از آن یاد نشده است. از طرف دیگر، اندیشمندان اسلامی همواره براي رسیدن به جامعه ایده آل و شهر اسلامی که در آن به خواسته هاي مادي و معنوي برسند، تلاش کرده اند. دستیابی به شهري که بستر رشد کمالات انسانی را فراهم کند، نیازمند اندیشه هایی بوده است؛ تا با شناخت ابعاد وجودي نیازهاي واقعی انسان و شناسایی و باور کردن آن ها به تجلی آن به پیدایش تمدن هاي بشري بینجامد.
نکته اي که شهرسازان نباید از آن عدول کنند، ترسیم اندیشه هاي هنر اسلامی در بهره گیري از جهان هستی براي تعالی انسان هاست. ترویج صحیح این اندیشه، سبب تجلی و ظهور شهرهاي برگرفته از تمدن اسلامی خواهد شد.
شهر اسلامی در تعالیم اسلامی، حائز مباحث گسترده و وسیعی بوده است. به نظر می رسد شهر اسلامی تنها شهري با مناره ها و گنبدهاي متعدد، برخوردار از اماکن مذهبی متنوع و داراي چهره تاریخی و باستانی مانند شهرهاي اوایل اسلام نیست؛ بلکه شهري است با انسان هاي موحد و با عقایدي که نشأت گرفته از آموزههاي اسلامی است.
شهر اسلامی، شهري است که به طور نسبی، براساس اصول و آموزه هاي قرآنی و نبوي ساخته شده است. شهر اسلامی ماهیتی است بالقوه که میتواند در هر زمان و مکانی با توجه به فناوري، مصالح، دانش و هنر و فرهنگ بومی (که با اصول و ارزش هاي اسلامی در تعارض نباشند) تفسیر و تجلی خاص خویش را داشته باشد (Jamalinezh & others, 2012: 33).
پژوهشگران برتر
مشاوره انجام پایان نامه معماری و شهرسازی
09333358943