برنامهریزی استراتژیک
واژه «استراتژيك» معني هر آنچه را به استراتژي مربوط باشد در بردارد. واژه «استراتژي» از كلمه يوناني “استراتگوس” گرفته شده است كه به معناي رهبري است. برنامهریزی استراتژیک گونهای از برنامهریزی است که در آن هدف، تعریف و تدوین استراتژیهاست . از آنجایی که استراتژی میتواند عمر کوتاه یا بلند داشته باشد برنامهریزی استراتژیک میتواند برنامهریزی بلندمدت یا کوتاهمدت باشد.
بيشتر برنامه ریزی ها براساس ديدگاه عقلايي، داراي شكل “آرمانها و اهداف ـ طرحها و اقدامات ـ منابع مورد نياز”ميباشند. در اين مدلها، ابتدا آرمانها و اهداف تبيين شده، سپس طرحها و اقدامات لازم تعيين و در نهايت منابع مورد نياز براي انجام برآورد ميگردند. تغيير در شرايط محيط، سياستها، نگرشها، ديدگاهها، ساختارها، نظامها و . . . عواملي هستند كه بر آرمانها و اهداف برنامه ريزي تأثير گذاشته و در نهايت باعث تغيير برنامه ميگردند.
برنامه ريزي در شكل عقلايي فوق، ظرفيت و توانايي مقابله با چنين تغييراتي را نداشته و منجر به شكست ميگردد. اين شرايط موجب رشد اين تفكر شد كه در برنامه ريزي بايد بتوان مطابق با تغييرات، جهت حركت سازمان را تغيير داد و جهت و رفتار جديدي را در پيش گرفت. اين نگرش زمينهساز ابداع برنامه ریزی استراتژیک شد. برخلاف برنامه ريزي سنتي كه در آن آرمانها و اهداف تعيين ميشوند هدف برنامه ريزي استراتژيك، تبيين و تدوين استراتژي است. بسته به نوع، تنوع و ماهيت تغييرات موجود در محيط ميتوان تركيبي از برنامه ريزي سنتي و برنامه ریزی استراتژیک را بكار برد.
تعاريف مختلف و متفاوتي از استراتژي ارائه شده است. در اينجا تعريفي ارائه ميشود كه بتواند مفهوم آن را در برنامه ريزي استراتژيك مشخص نمايد. استراتژي برنامه، موضع، الگوي رفتاري، پرسپكتيو، سياست يا تصميمي است كه سمت و سوي ديدگاهها و جهت حركت سازمان را نشان ميدهد. استراتژي ميتواند تحت سطوح سازماني، وظايف و محدوده زماني متفاوت تعريف شود.
مزایای برنامه ریزی استراتژیک را شرح دهید:
- قبل از پیش آمدن مشکلات احتمالی از وقوع آنها خبر میدهد.
- به علاقمند شدن مدیران به سازمان کمک میکند.
- تغییرات را مشخص کرده و شرایط عکسالعمل در برابر تغییرات را فراهم میکند.
- هر نیازی را که برای تعریف مجدد سازمان ضروری است تعیین میکند.
- برای دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده بستر مناسب ایجاد میکند.
- به مدیران کمک میکند که درک روشنتری از سازمان داشته باشند.
- شناخت فرصتهای بازارهای آینده را آسانتر میسازد.
- دیدی هدفمند از مسائل مدیریت ارائه میدهد.
- قالبی برای بازنگری اجرای برنامه و کنترل فعالیتها ارائه میدهد.
- به مدیران کمک میکند که تا در راستای اهداف تعیین شده تصمیمات اساسی را اتخاذ کنند.
- به نحو مؤثرتری زمان و منابع را به فرصتهای تعیین شده تخصیص میدهد.
- هماهنگی در اجرای تاکتیکهایی که برنامه را به سرانجام میرسانند بوجود میآورد.
- زمان و منابعی را که باید فدای تصحیح تصمیمات نادرست و بدون دید بلندمدت گردند، به حداقل میرساند.
- قالبی برای ارتباط داخلی بین کارکنان به وجود میآورد.
- ترتیبدهی اولویتها را در قالب زمانی برنامه فراهم میآورد.
- مزیتی برای سازمان در مقابل رقیبان به دست میدهد.
- مبنایی برای تعیین مسئولیت افراد ارائه داده و به موجب آن افزایش انگیزش را باعث میشود.
- تفکر آیندهنگر را تشویق میکند.
- برای داشتن یک روش هماهنگ، یکپارچه همراه با اشتیاق لازم از سوی افراد سازمان در برخورد با مسائل و فرصتها، انگیزش ایجاد میکند.
- بعد کلان نگر این برنامه مانع از ایستایی سازمان میشود و اینده سازمان را تضمین می کند.
ویژگیهای برنامه ریزی استراتژیک کدامند؟
فرایند برنامه ریزی استراتژیک اساساً فرایندی هماهنگ کننده بین منابع داخلی سازمان و فرصتهای خارجی آن نمیباشد. بنابراین فرایند برنامه ریزی استراتژیک، یک فرایند مدیریتی شامل هماهنگی قابلیتهای سازمان با فرصتهای موجوداست. این فرصتها در طول زمان تعیین شده و برای سرمایهگذاری یا عدم سرمایهگذاری منابع سازمان روی آنها، مورد بررسی قرار میگیرند.
حوزهای که در آن تصمیمات استراتژیک اتخاذ میگردند شامل 1- محیط عملیاتی ،2- مأموریت و ۳- اهداف میباشد.
برنامه ریزی استراتژیک فرایندی است که این عناصر را با یکدیگر در نظر گرفته و گزینش گزینههای استراتژیک سازگار با این سه عنصر را آسان میسازد و سپس این گزینهها را بکار گرفته و ارزیابی میکند. باید توجه داشت که هر فرایند برنامه ریزی استراتژیک زمانی باارزش است که به تصمیمگیرندگان اصلی کمک کند که به صورت استراتژیک فکر کرده و عمل کنند. برنامه ریزی استراتژیک به خودی خود هدف نیست بلکه تنها مجموعهای از مفاهیم است که برای کمک به مدیران در تصمیمگیری استفاده میشود.
میتوان گفت که اگر استراتژیک فکر کردن و عمل کردن در فرایند برنامه ریزی استراتژیک به صورت عادت درآید، آنگاه فرایند میتواند کنار گذاشته شود.رویکرد استراتژیک دارای خصلتی متناقض نماست . این بدان معنی است که از یک سو کلی نگر با نگرشی فراگیر است و از سوی دیگر عملگراست و به عنوان نوعی روش کاربردی نیز کار می کند.
از پيشروترين شيوه هاي برنامه ريزي كه در سال هاي اخير در علوم انساني رواج يافته برنامه ريزي راهبردي است. مشخصه هاي اصلي برنامه ریزی راهبردی در سطح اجتماع محلي، معطوف به شناخت نقاط قوت و ضعف و مخاطرات به منظور دستيابي به موضوعات محوري و تعيين اهداف و مقاصد است .
رسيدن به اهداف موردنظر در برنامه ريزي راهبردي مستلزم طي كردن چندين مرحله است . مراحل اصلي برنامه ريزي راهبردي در اجتماع محلي را مي توان در هفت بخش دستهبندي كرد:
- كاوش در محيط زيست؛
- انتخاب موضوعات محوري
- تدوين اهداف كلان؛
- تحليل عوامل دروني و بيروني؛
- تدقيق اهداف و راهبردها در هر زمينه؛
- تدوين برنامه اجرايي؛
- مراقبت، اصلاح و پي گيري
هدف نهايي در برنامه ريزي راهبردي
آن است كه نتايج راهبردها را در سازگاري مناسب با عوامل داخلي و خارجي توسعه دهد .
برنامهريزي استراتژيك فناوري اطلاعات براي هر سازمان، سندي است كه معماري اطلاعات سازمان را در پرتو ملاحظات استراتژيك مانند ماموريت، اهداف و اولويت هاي سازمان تعيين كرده و برنامه اجرايي لازم براي دستيابي به سيستم ها و پايگاههاي اطلاعاتي را در سطح سازمان تعيين مي كند. به عبارت ديگر، برنامهريزي استراتژيك فناوري اطلاعات منشور و برنامه كلان سازمان در زمينه سيستمهاي اطلاعاتي و به طور كلي، فناوري اطلاعات است. (چاروسه)